Oceną przedsiębiorstwa paramy się z dwóch zasadniczych powodów: po pierwsze chcemy zweryfikować to jak było i po drugie chcemy zaplanować jak ma być. Z uwagi na dużą liczbę czynników mających wpływ na efektywność organizacji oraz ich dynamikę w czasie przeprowadzenie oceny nie jest prostym działaniem. Poziom oceny zależy od wiedzy, doświadczenia i możliwości wykonawcy. Przyjęty schemat działania opracowywany jest w oparciu o potrzeby i powinien uwzględniać każdorazowo specyfikę działalności. Najczęściej oceny dokonywane są na drodze analizy ekonomicznej kładąc nacisk na aspekty finansowe i techniczno-ekonomiczne.

 

Ocena przedsiębiorstwa a skala działalności

Każda działalność podlega ocenie. Ocena ta powinna dawać odpowiedź na pytania: jak? dlaczego? w jakim celu? czy można lepiej? itd.. Zarówno sposób przeprowadzania oceny jak i  jej cel jest uwarunkowany wieloma czynnikami. Przy dokonywaniu oceny działalności gospodarczej niewątpliwie jednym z takich czynników jest jej rozmiar.

Z najprostszą sytuacją mamy do czynienia w przypadku działalności niewielkich rozmiarów, wykonywanej osobiście. W takim przypadku cały krąg zainteresowanych zawęża się do jednej osoby, która występuje w wielu rolach jednocześnie. Osoba ta jest zarówno adresatem jak i sporządzającym, źródłem informacji jak i jej odbiorcą. Ta specyficzna sytuacja powoduje, że  ocena działalności, jeśli jest wykonywana, to pozostaje najczęściej w głowie sporządzającego. W wielu przypadkach ocena jest procesem nieuświadomionym, sporządzający nie zdaje sobie sprawy z faktu dokonywania oceny, koncentruje się na podejmowanych decyzjach. Sporządzający ocenę korzysta z efektów podejmowanych decyzji jako ich adresat.

Na drugim biegunie z najbardziej skomplikowaną sytuacją mamy do czynienia w przypadku dużych i rozbudowanych struktur o dużej skali i szerokim spektrum działania. W takim przypadku liczba interesariuszy jest zdecydowanie większa a czasami wręcz nieograniczona. Wówczas pojawia się konieczność zwerbalizowanej formy oceny. Duży krąg interesariuszy powoduje również konieczność nadania ocenie działalności formy materialnej. W takim przypadku ocena powstaje w wyniku sformalizowanego procesu i jest wykonywana przez ustanowionych w tym celu ludzi i zasoby. Dodatkowo formalizację oceny wymuszają regulacje prawne, które mogą mieć zarówno charakter przepisów powszechnie obowiązujących oraz regulacje wewnętrzne.

Pomiędzy tymi skrajnościami występuje cały wachlarz stanów pośrednich. Niewątpliwie wraz ze wzrostem skali prowadzonej działalności rośnie również potrzeba rozwoju i formalizacji procesów ocen, weryfikacji.

 

Czym powinna być ocena przedsiębiorstwa

Ocena działalności przedsiębiorstwa często sprowadza się do przeprowadzenia analizy finansowej i sporządzenia na jej podstawie oceny kondycji finansowej firmy. W ramach analizy finansowej dokonuje się analizy bilansu, rachunku wyników, przepływów pieniężnych, wyniku finansowego oraz sytuacji finansowej. W oparciu o dane zawarte w sprawozdaniach finansowych wyliczane są wskaźniki opisujące stan przedsiębiorstwa. Przyjmuje się milczące założenie, że od czasu, który opisują sprawozdania finansowe do momentu, w którym przeprowadzana jest ich analiza, nie nastąpiły żadne zmiany lub były one nie istotne. W związku z tym, uznaje się, że taka analiza, wykonana na podstawie ostatnich sprawozdań, opisuje stan obecny przedsiębiorstwa . Analiza finansowa dostarcza obraz kondycji finansowej firmy i może być ona odniesiona do zakładanych planów. Jednakże nawet analiza finansowa rozszerzona o ocenę osiągniętych wartości w relacji do planowanych nie jest wystarczająca do pełnej oceny przedsiębiorstwa. Analiza finansowa sporządzona na podstawie danych historycznych nie zawiera przyczynowo-skutkowego wyjaśnienia zjawisk zachodzących w  firmie, w tym np.: odchyleń uzyskanych wyników finansowych od planowanych. Jednak w praktyce zazwyczaj decyzje podejmowane są na podstawie analizy finansowej, która nie daje pełnego obrazu stanu przedsiębiorstwa. W celu dokonania pełnej oceny przedsiębiorstwa niezbędne jest uzupełnienie wyników analiz finansowych o analizę techniczno-ekonomiczną rozumianą, jako ocenę sposobu i efektywności gospodarowania zasobami firmy. Analiza techniczno-ekonomiczna poddaje ocenie poszczególne odcinki działalności przedsiębiorstwa. Działania, które zmierzają do zmiany efektywności jednego fragmentu działalności firmy, mogą oddziaływać w różnoraki sposób na inne obszary. Efekty działań prowadzonych w  jednym obszarze funkcjonowania przedsiębiorstwa, nie koniecznie mogą wywoływać pożądane efekty w innych obszarach. Dlatego zadaniem analizy techniczno-ekonomicznej jest ocena wpływu poszczególnych działań na funkcjonowanie przedsiębiorstwa i ostateczny wynik finansowy. Analiza finansowa jest punktem wyjścia dla analizy ekonomicznej aczkolwiek odzwierciedla ona tylko rezultaty, osiągnięte przez przedsiębiorstwo w badanym okresie. Analiza ekonomiczna w takim rozumieniu, może stanowić podstawę oceny przedsiębiorstwa.

Podsumowanie

Oceny efektywności organizacji były wykonywane od zawsze, ale sposób ich realizacji jest zależny od wiedzy, doświadczenia i możliwości wykonawcy. Metody oceny są dostosowywane do specyfiki branży i możliwości przedsiębiorstwa. Analiza ekonomiczna firmy, składająca się z analiz finansowej i techniczno-ekonomicznej, może pozwolić ocenić przedsiębiorcy efektywność prowadzonej działalności. Taka ocena powinna być stałym elementem kontroli realizacji planów. Dokonywana na bieżąco ocena pozwala określić trafność wcześniej podjętych decyzji oraz wskazywać kierunki przyszłych działań. Natomiast ocena przyszłych zdarzeń jest podstawowym elementem procesu decyzyjnego i jako taka powinna być poddawana nieustannemu doskonaleniu.

Jerzy Piontek